Vanwege het coronavirus werken onze medewerkers thuis.

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Solosport Op een dag in de sportschool keek de Amerikaanse schrijver Bill Hayes om zich heen en dacht hij: how the hell did we all end up here? Hij besloot een boek over fitness te schrijven.

De crosstrainer zoemt, de minuten tikken voort – sommige stroperig, andere pijlsnel. Voor me traint een middelbare scholier met het lichaam van een Griekse god behoedzaam zijn bovenbenen. Achter in de zaal ligt een leeftijdgenoot met papabuikje vanonder een vermoedelijk te zwaar beladen halter een soort braakgeluiden uit te stoten; de dance-muzak overstemt hem nipt. Waarom vind ik het hier zo fijn, in deze grijze, airconditioned ruimte vol vreemde attributen?

In zijn boek Sweat stelt schrijver en fotograaf Bill Hayes (1961) zich precies die vraag: wat drijft de solosporter? Hayes fitnesst al zijn hele leven: hij heeft gerend, gezwommen, yoga en pilates gedaan, gewichten geheven tot hij scheel zag. Onbewust sloeg hij zijn observaties op; van de sfeer, de sensaties die de verschillende beweegstijlen bij hem veroorzaakten. Als hij van een schrijver of wetenschapper de favoriete sportieve hobby ontdekte (Freud was een bergwandelaar, Tolstoj een fietser), maakte hij een notitie.

Bill Hayes: Sweat - A History of Exercise. Bloomsbury USA, 256 blz., 24,99 euro

Het idee voor Sweat ontstond zo’n dertien jaar geleden, vertelt hij tijdens een videobelgesprek vanuit zijn woonkamer in de West Village in New York. Links achter hem staat de vleugel van zijn in 2015 overleden levenspartner, neuroloog Oliver Sacks.

Hayes: „Ik had net een ander boekproject afgerond en had opeens veel vrije tijd, die ik voornamelijk in de sportschool doorbracht. Op een dag toetste ik weer mijn vaste programma in op de StairMaster – Fat Burner, 25 minuten, niveau 15 –, keek om me heen naar al die mensen met hun gewichten en stangen en yogaballen en dacht opeens: wat een bizar, surrealistisch schouwspel is dit. How the hell did we all end up here?”

„In de bibliotheek bleken nauwelijks boeken over de geschiedenis of herkomst van fitness te vinden. Ik liet het onderwerp weer los. Maar nadat ik in 2009 Oliver had ontmoet, raakten we toch weer aan de praat over de definitie en de aard van exercise – het onderwerp fascineerde ook hem. Het woord betekent letterlijk niets meer dan ‘beheersing opheffen’, het eerste gebruik in de Engelse taal verwees naar het loslaten van dieren op de boerderij.

„In een specialistische medische bibliotheek aan de Upper East Side kwam de bibliothecaresse op de proppen met een boek waar ik nog nooit van gehoord had: De Arte Gymnastica van de Italiaanse arts Girolamo Mercuriale uit 1569. Ik kon er nauwelijks iets van lezen – ik beheers het Latijn niet – maar ik wist dat dit werk me op het goede spoor zou kunnen zetten. Toen ik eenmaal een Engelse vertaling had gevonden, was ik verbluft over hoe wijs en tijdloos Mercuriales visie op lichaamsbeweging was. De medische wetenschap stond nog in de kinderschoenen, maar Mercuriales beweegadviezen zijn nog altijd direct toepasbaar. En hij baseerde zich weer op bronnen uit de klassieke oudheid.”

Het zou nog jaren duren voordat Hayes zijn verhaal rond had – na Sacks’ overlijden kwamen zowel fitness als het schrijven erover hem opeens als volkomen nutteloos voor en liet hij beide een tijd versloffen. Maar nu is er dan toch Sweat, prachtig geschreven memoires en historische studie ineen. Het boek lijkt in niets op al die inwisselbare fitnessgidsen vol praatjes en plaatjes; hier is een nadenkende, introverte man aan het woord, die de gewijde concentratie van een archiefbezoek even zorgvuldig beschrijft als een onbezonnen duik in een ijskoud meer.

„De fitnesstrends van de afgelopen decennia heb ik bewust uit het boek gelaten”, vertelt hij. „Terwijl ik bezig was, kwam de ene na de andere hype voorbij. Het duizelde me, ik kon het niet bijhouden, en heb toen in overleg met mijn redacteur besloten om mijn geschiedenis te laten eindigen in de cruciale jaren 1970-1985, toen fitness uitgroeide tot een miljoenenindustrie.”

„Het begon met mannelijke rolmodellen als bodybuilder Arnold Schwarzenegger, en het ontplofte na de release van Jane Fonda’s eerste work-outvideo in 1982. Vrouwen was het van oudsher niet toegestaan om te sporten; gespierd zijn druiste tegen het schoonheidsideaal in, sporten gold als niet-respectabel. In de bronnen over sport komen nauwelijks vrouwen voor.”

Ik zie het meteen als leeftijdgenoten steroïden gebruiken. Het ziet er vreemd uit, een beetje triest

„Fonda maakte fitness toegankelijk en betaalbaar: iedereen met een videorecorder kon opeens gewoon thuis in de woon- of slaapkamer ‘Jane doen’. Dat was revolutionair. Ik heb die video’s teruggekeken, en ze zijn echt goed! Fonda was een uitstekende lerares, beter dan veel YouTubers nu. Ze legde elke oefening ook op anatomisch niveau uit. Wacht…” Hayes springt op en haalt een vers exemplaar van Sweat tevoorschijn: zijn uitgever heeft Fonda het boek toegestuurd, en ze vond het „extraordinary”. Leuk hè, glimt hij.

„Inmiddels is vernieuwing voor de sportscholen een verdienmodel geworden. Met de recentste fancy spullen kunnen ze hun lidmaatschapsgeld verhogen en houden ze hun leden geboeid. Sporters raken snel verveeld en zoeken dan naar manieren om het makkelijker voor zichzelf te maken, of juist moeilijker. In mijn gym duwen en trekken mensen nu een soort zware slee door de ruimte - de ‘sled work-out’. Tja.”

Uw eigen fitnessroutine komt ook indrukwekkend over. Bent u nog altijd zo fanatiek?

„Kijk. Ik ben zestig. Ik was altijd een jogger, maar inmiddels zeggen mijn voeten en knieën: nee. Met squats en lunges ben ik ook voorzichtiger geworden – god verhoede dat ik mijn knieën beschadig. Ik hef veel lichtere gewichten. Gespierder dan dit ga ik echt niet meer worden. This is it!

„Fit zijn had voor mij altijd ook te maken met het verlangen om sexy en aantrekkelijk te zijn, het is een belangrijk onderdeel van de gaycultuur. Nu gaat het echt om mijn gezondheid. Ik zie het meteen als leeftijdgenoten steroïden gebruiken om crazy spieren te ontwikkelen. Het ziet er vreemd uit vind ik, een beetje triest.”

Wat hebt u tijdens de lockdowns gedaan om fit te blijven?

„Ik had een rijtje oefeningen dat ik thuis afwerkte, maar na een maand of drie zakte dat in. Ik wandelde wel veel, ook om het isolement van het alleen wonen te doorbreken. Aan het buiten sporten heb ik me niet overgegeven, maar het was interessant om te zien hoeveel New Yorkers intuïtief naar het park trokken om samen te kunnen fitnessen. Fitness is ook altijd een soort optreden: je laat jezelf zien, en je doet inspiratie op door naar anderen te kijken.

„Ik was blij toen de sportscholen weer open konden. Een bezoek breekt en structureert mijn werkdag, en ik vind er een gevoel van gemeenschap – hoewel dat beperkt is, want ik ben niet zo uitbundig. Ik ken de badmeesters. Toen Oliver nog leefde hadden we meer sociale contacten; hij was zo charismatisch en charmant dat er altijd mensen op hem afkwamen. Er was een vast groepje mannen dat we iedere keer in de kleedkamer troffen. Nu zie ik ze niet meer. Zijn ze aan Covid gestorven? De stad uit verhuisd? Of hebben ze hun lidmaatschap opgezegd?”

Sacks deed als jongeman aan een extreme vorm van gewichtheffen, weten we uit zijn autobiografie.

„Kort na zijn aankomst in de VS werd Oliver aangestoken door de gymcultuur van ‘Muscle Beach’ in Los Angeles, en hij ging daar inderdaad ver in: hij werd extreem groot, ook door veel te eten trouwens. Later had hij daar spijt van, want hij heeft zijn gewrichten er veel kwaad mee gedaan, hij had constant blessures. Maar he loved to exercise. Oliver was een extreem, obsessief mens – neurotisch, zoals hij zelf zei. Door lichaamsbeweging hield hij zichzelf in toom.”

„Drie, vier keer per week gingen we samen naar het zwembad. Oliver had er een vaste baan, nummer 1. Na zijn dood kon ik er niet meer naartoe, het was te confronterend. Ik sportte überhaupt niet meer en ging prompt meer drinken, meer blowen. Ik kwam kilo’s aan. Mijn cardioloog begon zich zorgen te maken. Inmiddels zwem ik weer. In Olivers baan, als het even kan.”

Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt. U kunt ons ook anoniem een tip geven.